W momencie publikacji tego wydawnictwa obowiązuje Web Content Accessibility Guidelines (WCAG) 2.2, czyli zbiór dokumentów i wskazówek dotyczących tworzenia i publikacji dostępnych materiałów (szczególnie stron internetowych, ale także ich multimedialnej zawartości). Usługa zdalna zasadniczo mieści się w kręgu zainteresowania autorów. W 2025 roku zostanie też opublikowany European Accessibility Act (EEA), a więc oficjalna dyrektywa Unii Europejskiej regulująca kwestie dostępności. Wniosek jest jeden: autorzy muszą już dziś myśleć na poważnie o tych kwestiach, ponieważ czasu na przygotowanie się jest niewiele.
Zapewnianie dostępności treści jest zatem kluczowym elementem w procesie tworzenia materiałów edukacyjnych w ramach edukacji zdalnej. Pierwszym i fundamentalnym aspektem jest zapewnienie uniwersalnego dostępu. Oznacza to tworzenie treści dostępnych i przystępnych dla osób z różnymi potrzebami, w tym dla osób niepełnosprawnych. Autor musi zatem uwzględniać różnorodne wymagania, takie jak dostosowania dla osób niedowidzących, niedosłyszących czy z innymi rodzajami ograniczeń.
Kolejny ważny element to optymalizacja multimediów. W praktyce oznacza to dołączanie opisów alternatywnych (alt) do obrazów oraz napisów do filmów. Te dodatki są niezbędne, aby osoby z ograniczeniami wzroku czy słuchu mogły w pełni korzystać z materiałów szkoleniowych.
. Autor treści powinien też przekazywać innym członkom zespołu, takim jak deweloperzy i projektanci, instrukcje dotyczące tego, jak utrzymać dostępność treści na dalszych etapach pracy.
Ostatnim aspektem jest testowanie dostępności. Autor treści powinien regularnie sprawdzać, czy tworzone materiały są faktycznie dostępne dla różnych grup użytkowników, w tym osób niepełnosprawnych. Może to obejmować testowanie z udziałem użytkowników z różnymi potrzebami, aby upewnić się, że treści są faktycznie dostępne i użyteczne dla wszystkich.
Tworzenie treści uniwersalnych
Twórz treści dostępne dla osób z różnymi potrzebami, w tym osób niepełnosprawnych
Uniwersalny dostęp to wyzwanie, które dotyczy zarówno Ciebie jako autora, ale także metodyków i deweloperów treści. Ważne jest, aby tworzyć materiały w różnych formatach, aby sprostać różnorodnym potrzebom odbiorców. Na przykład film powinien posiadać napisy, ale warto również zadbać o to, by mógł być efektywnie wykorzystywany jako materiał audio. W skrócie chodzi o to, by forma nie stanowiła bariery dla odbiorców. Rozwinięcie tego zagadnienia można znaleźć w publikacjach dotyczących tematu „Universal Design for Learning”, znanego także pod akronimem UDL.
UDL wprowadza tu pewne utrudnienia w procesie tworzenia, ale niezaprzeczalnie kwestie dostępności same w sobie są wyzwaniem. Prowadzisz warsztat online? Zapewnienie napisów to dodatkowy wysiłek techniczny. Podobnie jest z redagowaniem treści dostosowanych dla czytników ekranowych. Kolejnym dylematem są nowoczesne formy interakcji. Możesz korzystać z platform oferujących atrakcyjne i skuteczne metody interakcji, które przyciągają odbiorców. Ale co, jeśli te narzędzia nie są przystosowane dla osób, które nie mogą używać myszy czy touchpada?
Uniwersalne projektowanie treści nie jest łatwe, ponieważ wymaga koordynacji pracy wielu osób. Załóżmy, że elementem Twojej usługi jest szkolenie w wirtualnej rzeczywistości z udzielania pierwszej pomocy. Musisz uwzględnić wszystko, co ważne w środowisku VR. Jednak wiedząc, że w ramach projektowania uniwersalnego powinieneś stworzyć również wersję audio i tekstowo-obrazkową tego szkolenia, rozumiesz, że czeka Cię więcej pracy.
Jednak projektowanie uniwersalne nie musi być tak trudne, jak się wydaje. Do wersji audio szkolenia potrzebujesz po prostu opisać plastycznym i zwięzłym językiem to, co normalnie widać na ekranach zestawu VR. To dodatkowa praca, ale dobrej jakości opisy to nic nowego w Twojej pracy. Jeśli zaczniesz tworzyć z myślą o wykorzystaniu treści w różnych formach od samego początku, to ilość dodatkowej pracy można odpowiednio ograniczyć. Często chodzi o elementy uzupełniające główne treści, dostosowane do różnych zmysłów. To nie oznacza rewolucji w procesie tworzenia.
Tworzone treści powinny opierać się o cele, które będą stanowiły wyzwanie rozwojowe na podobnym poziomie dla wszystkich odbiorców, co jest domeną twojej współpracy z metodykiem. Materiały, a więc duża część Twojej pracy, powinny być zaprojektowane elastycznie, o czym już wspominaliśmy. Jednak istotne jest również zapewnienie różnorodnych form motywowania do nauki. Trzeba więc pamiętać o tym, przetwarzając założenia opracowane przez metodyka na gotowe treści.
Wskazówki praktyczne:
- Wykorzystaj modułową strukturę treści: Dzielenie materiału na mniejsze, łatwiejsze do przyswajania moduły (tzw. chunking) pozwala uczącym się na lepsze zarządzanie tempem nauki i przyswajanie wiedzy w sposób bardziej zorganizowany. Modułowa struktura umożliwia też łatwiejsze dostosowanie treści do różnych potrzeb i preferencji.
- Wspieraj się technologią: Wykorzystanie narzędzi technologicznych, takich jak automatyczne generowanie napisów czy specjalistyczne oprogramowanie edukacyjne, może znacznie poprawić dostępność treści dla osób z różnymi potrzebami.
- Prosty przekaz jest łatwiejszy do uniwersalizacji: używanie prostego, zrozumiałego języka i unikanie skomplikowanego żargonu pomaga w zapewnieniu, że treści są zrozumiałe dla szerszej grupy odbiorców. Jasny i zwięzły język jest szczególnie ważny dla osób, które mogą mieć trudności z przetwarzaniem złożonych informacji lub dla tych, dla których język treści nie jest językiem ojczystym.
- Przeładowanie treścią przeszkadza: projektowanie treści w sposób, który unika zbyt dużego obciążenia informacyjnego i sensorycznego, jest kluczowe dla osób z trudnościami w koncentracji lub przetwarzaniu sensorycznym, ale nie tylko dla nich. Ogólnie nikt nie lubi, gdy dzieje się za dużo w zbyt krótkim czasie.
Optymalizacja multimediów
Stosuj opisy alternatywne do obrazów i napisy do filmów
W procesie tworzenia treści edukacyjnych ważnym elementem, o którym musisz pamiętać, jest optymalizacja multimediów. To oznacza, że kiedy używasz obrazów w swoich materiałach, konieczne jest, abyś dołączał do nich opisy alternatywne, zwane również „alt text”. Opisy te powinny być krótkie, lecz wystarczająco szczegółowe, aby osoby niedowidzące lub niewidome mogły zrozumieć, co przedstawia obraz. Staraj się przekazywać zarówno dosłowne, jak i metaforyczne znaczenie obrazu, dostarczając kontekstu, który jest kluczowy dla zrozumienia treści.
Kolejnym ważnym aspektem jest dodawanie napisów do filmów. Napisy te muszą być precyzyjne i zsynchronizowane z treścią audio, aby osoby głuche lub niedosłyszące miały pełny dostęp do przekazywanych informacji. Pamiętaj również o uwzględnieniu istotnych dźwięków oraz informacji o mówcach, co zwiększa użyteczność napisów. Rozważ też możliwość udostępnienia pełnej transkrypcji filmów, co może być dodatkowym wsparciem dla osób preferujących treści tekstowe. Na szczęście obecnie są już dostępne programy, które same generują napisy, również w języku polskim.
Oprócz opisów alternatywnych i napisów ważne jest, aby Twoje materiały multimedialne były technicznie dostępne. Oznacza to, że filmy powinny być odtwarzane na różnych urządzeniach i platformach. Zwróć uwagę na jakość audio i wideo, upewniając się, że są one dostępne nawet przy słabszych połączeniach internetowych. Odtwarzacze zintegrowane z treścią szkolenia powinny zapewniać możliwość obsługi za pomocą klawiatury.
Wskazówki praktyczne:
- Dostosuj opisy: podczas tworzenia filmów edukacyjnych staraj się włączać dynamiczne opisy wizualne dla kluczowych elementów. Oznacza to, że poza tradycyjnymi napisami warto opisywać również to, co dzieje się na ekranie, aby osoby niewidome lub niedowidzące mogły lepiej zrozumieć kontekst i treść.
- Dostosuj treść audio: upewnij się, że Twoje materiały audio są jasne i łatwe do zrozumienia nawet bez wsparcia wizualnego. Oznacza to unikanie zbyt skomplikowanego słownictwa, a także zapewnienie, że istotne informacje są przekazywane zarówno wizualnie, jak i słownie.
- Wykorzystanie aplikacji do transkrypcji: transkrypcje nie muszą być wykonywane ręcznie (co jest bardzo czasochłonne). Rozważ też stworzenie interaktywnych skryptów, które pozwalają użytkownikom kliknąć w dane miejsce tekstu, aby odtworzyć odpowiadającą mu część filmu. To ułatwia śledzenie i przeglądanie materiału.
Instruowanie w zakresie dostępności
Przekazywanie dalszym członkom zespołu instrukcji w zakresie tego, jak utrzymać dostępność na dalszych etapach pracy
W procesie tworzenia treści edukacyjnych dla zdalnej nauki bardzo ważne jest, abyś nie tylko sam koncentrował się na dostępności, ale także aktywnie przekazywał swoje intencje i wytyczne w tym zakresie dalszym członkom zespołu, takim jak deweloperzy, graficy czy specjaliści od multimediów. Bez jasnych instrukcji Twoje starania na rzecz dostępności mogą zostać niezrozumiane lub nawet utracone w dalszych etapach pracy. Może to przypominać zabawę w głuchy telefon, gdzie przekaz bez jasnych wytycznych łatwo może zostać zniekształcony.
Kiedy przekazujesz materiały dalej w procesie produkcji, ważne jest dołączenie wyraźnych instrukcji dotyczących tego, jak utrzymać i rozszerzać dostępność. Na przykład, jeżeli przekazujesz tekst do dewelopera, upewnij się, że zawarte są w nim wskazówki dotyczące używania opisów alternatywnych dla obrazów czy dostosowania treści pod czytniki ekranu.
Na koniec staraj się budować kulturę, w której dostępność jest traktowana jako integralny element każdego projektu, a nie tylko jako dodatek. To pomoże w zbudowaniu lepszego zrozumienia i zaangażowania w tworzenie treści przyjaznych dla wszystkich użytkowników. Pamiętaj, że Twoje zaangażowanie i sposób komunikacji w zakresie dostępności odgrywają kluczową rolę w zapewnieniu, że cały zespół pracuje zgodnie z tymi samymi standardami.
Wskazówki praktyczne:
- Komunikuj swoje intencje: kiedy przekazujesz materiały dalej w procesie produkcji, dołączaj jasne instrukcje dotyczące tego, jak utrzymać i rozszerzać dostępność. Na przykład, jeśli przekazujesz tekst do dewelopera, upewnij się, że wskazówki dotyczące używania opisów alternatywnych dla obrazów czy dostosowywania treści pod czytniki ekranu są wyraźnie określone.
- Współpracuj z zespołem: regularnie spotykaj się z członkami zespołu, aby omówić kwestie dostępności. Używaj tych spotkań, aby wyjaśnić wszelkie wątpliwości i udzielić dodatkowych wskazówek.
- Buduj kulturę dostępności: staraj się zbudować kulturę, w której dostępność jest traktowana jako kluczowy element każdego projektu, a nie jako dodatek. Umożliwi to lepsze zrozumienie i zaangażowanie w tworzenie treści, które są przyjazne dla wszystkich użytkowników.
Testowanie dostępności i prewencja
Regularne testuj treści pod kątem dostępności
Testowanie dostępności i działania prewencyjne są istotne w procesie tworzenia treści edukacyjnych, nawet jeśli nie są tworzeniem w sensie dosłownym. Regularne testowanie pod kątem dostępności pozwala Ci upewnić się, że materiały, które tworzysz, są rzeczywiście dostępne dla wszystkich użytkowników, w tym osób z różnymi potrzebami i ograniczeniami.
Po pierwsze, testowanie dostępności powinno być integralną częścią procesu twórczego i jasne jest, że nie tylko Ty za to odpowiadasz. Jednocześnie do obowiązków autora należy regularne sprawdzanie czy treści, które tworzysz, są dostępne na różnych urządzeniach i platformach, a także czy są kompatybilne z różnymi technologiami wspierającymi, takimi jak czytniki ekranu. Testowanie powinno obejmować różne aspekty dostępności, w tym czytelność, nawigację, kompatybilność z narzędziami asystującymi oraz ogólną użyteczność materiałów. Ty jako autor zazwyczaj najlepiej wiesz, jakie wyzwania dostępności należy zweryfikować.
Po drugie, ważne jest również, abyś przewidywał, jak zmiany techniczne czy redakcyjne mogą wpłynąć na dostępność treści w dalszym procesie produkcji. To oznacza, że musisz być świadomy potencjalnych problemów, które mogą pojawić się na etapie przekształcania scenariusza w końcową wersję projektu. Przewidywanie i rozwiązywanie problemów z dostępnością na wczesnym etapie może zapobiec konieczności dokonywania czasochłonnych i kosztownych poprawek na późniejszych etapach.
Wskazówki praktyczne:
- Przekazuj informacje deweloperowi: twórz materiały tak, aby deweloper był świadomy aspektów dostępności. Czasem wymaga to pracy na wspólnych dokumentach z komentarzami czy wytworzenia jakiejś innej metody komunikowania potrzeb. To forma prewencji – im więcej deweloper wie, im lepiej rozumie zagadnienie, tym mniejsze ryzyko, że będzie trzeba wprowadzać poprawki.
- Wykorzystuj narzędzia: aby zapewnić szeroką dostępność treści, ważne jest, aby regularnie testować je pod kątem zgodności z różnymi technologiami asystującymi. To obejmuje testowanie treści z użyciem czytników ekranu, oprogramowania powiększającego, a także na różnych urządzeniach, takich jak smartfony, tablety i komputery.
- Testuj na użytkownikach: jednym z najlepszych sposobów na testowanie dostępności treści jest pozyskiwanie bezpośrednich opinii od użytkowników z różnymi potrzebami. Włączanie w proces testowania osób niepełnosprawnych lub tych, które regularnie korzystają z technologii wspomagających, może dostarczyć cennych wskazówek dotyczących tego, jak poprawić dostępność materiałów.