Projektowanie procesu rozwojowego w warunkach edukacji cyfrowej daje wiele nowych możliwości twórcom szkoleń i pozwala pominąć wiele ograniczeń typowych dla typowego szkolenia stacjonarnego. To, co było w edukacji stacjonarnej trudne do osiągnięcia lub nieefektywne, na przykład realizacja bardzo krótkich form szkoleniowych lub indywidualizacja procesu uczenia się, w edukacji cyfrowej jest osiągalne bez szczególnych kosztów i wysiłków. Możemy budować procesy, w których niektóre aktywności mają charakter synchronicznych zajęć grupowych i wykorzystują energię pracy grupowej, wtedy możemy pozwolić uczestnikowi procesu pracować w swoim tempie, stosując formy self-paced (samodzielnej nauki), a metody asynchroniczne pozwalają efektywnie realizować wsparcie grupy i pojedynczych osób.
Edukacja cyfrowa stawia też wyzwania wobec edukatora. Kontakt trenera z uczestnikami ma inny charakter i w wielu formach nie występuje w ogóle, łatwo więc o zagubienie się uczestnika szkolenia w procesie. Szczególnie w przypadku e-szkoleń w trybie samodzielnej nauki pojawia się ryzyko tzw. porzuceń (drop-out), czyli sytuacji, w których uczestnik zaczyna szkolenie, ale go nigdy nie kończy. Wiele e-szkoleń jest po prostu źle zaprojektowanych i raczej nudzi, niż rozwija.
Sprawne wykorzystanie potencjału edukacji cyfrowej wymaga odpowiedniego przygotowania metodycznego, wiedzy i doświadczenia. W świecie szkoleń i rozwoju jest wiele podejść, które znacząco ułatwiają projektowanie dobrych szkoleń. Ich stosowanie wymaga jednak odpowiedniego nastawienia, otwartości, wiedzy i doświadczenia.
Projektant procesów rozwojowych, który mając spore doświadczenie w projektowaniu szkoleń stacjonarnych, zaczyna projektować szkolenia zdalne, potrzebuje zmiany w swoim myśleniu. Powinien oderwać swoje myślenie od ograniczeń typowych dla edukacji stacjonarnej – są to ograniczenia liniowości, czasu i przestrzeni. Oto kilka kluczowych różnic:
- Proces zdalny nie musi być liniowy i nie musi zakładać, że wszyscy uczestnicy będą robić to samo. Można projektować procesy adaptacyjne, które się dostosowują do potrzeb użytkownika.
- W edukacji zdalnej można znacznie elastyczniej gospodarować czasem, na przykład planować zajęcia po 20 minut, co w edukacji stacjonarnej byłoby mało efektywne.
- Uczestnicy nie muszą dojeżdżać, więc można planować zajęcia co kilka dni, rezygnując z typowego dla edukacji stacjonarnej grupowania aktywności w dni szkoleniowe.
Wykorzystanie różnych podejść do projektowania
Wykorzystuj sprawdzone podejścia do projektowania, żeby uporządkować swój proces projektowania i nie pominąć kluczowych aspektów projektu szkoleniowego.
Projektowanie procesów szkoleniowo-rozwojowych jest dość złożoną rzeczą, stąd warto sięgać po różnorodne podejścia, które ułatwiają systematyczne i metodyczne zaprojektowanie szkolenia. Takich metod jest wiele, a co jakiś czas pojawiają się nowe, warte uwagi. Ze znanych metod warto wymienić m.in.:
- ADDIE (Analisys, Design, Develop, Implement, Evaluate) – to podejście iteracyjne polegające na realizacji sekwencji etapów i w razie potrzeby powtarzania cyklu do uzyskania dobrego efektu.
- Design Thinking – to podejście do projektowania produktów i usług, które koncentruje się na rozwiązywaniu problemów z perspektywy użytkownika.
- 7 okien procesu rozwojowego – to podejście, w którym aktywności projektowane są w zakresie siedmiu obszarów kluczowych dla powodzenia takiego projektu.
- Map It – podejście, w którym szczególną uwagę zwraca się na zmianę oczekiwaną w wyniku realizacji szkolenia.
- Propozycja wartości – to podejście, w którym należy się skupić na zadaniach realizowanych przez klienta, jego obawach i rzeczach, których pożąda, i zbudować produkt na podstawie tej analizy.
- CCAF (Context, Challenge, Activity, Feedback) – sposób projektowania poszczególnych modułów szkoleniowych, w których kształcone są umiejętności.
Jest też wiele podejść, które mogą pomóc realizować konkretne zadania w procesie projektowania szkolenia, jak na przykład znane z marketingu Personas mogą być przydatne w analizie potrzeb.
Metodyk powinien znać różne metody, które są szczególnie wartościowe w projektowaniu szkoleń i wykorzystywać je w celu osiągnięcia najlepszego rezultatu.
Wskazówki praktyczne:
- Poznaj wiele różnych metod projektowania i sprawdź je, projektując swoje szkolenia. Wybierz zestaw metod, który najlepiej się u Ciebie sprawdza.
- Poznawaj i wykorzystuj metody na efektywne realizowanie konkretnych zadań, na przykład poznawanie potrzeb, budowanie wartości przekazu czy formułowanie celów.
- Sięgaj do metod z różnych branż – na przykład projektowanie gier, współczesnego marketingu, storytellingu… Adaptuj je do swoich potrzeb.
Świadome wykorzystanie różnych trybów uczenia
Wykorzystuj różne tryby uczenia i świadomie je mieszaj, żeby w możliwie najlepszy sposób zrealizować cele procesu szkoleniowego.
Edukacja cyfrowa może być realizowana w trzech podstawowych trybach:
- Synchronicznym, w którym osoby biorące udział w procesie jednocześnie pracują, choć niekoniecznie w tym samym miejscu. Przykładem jest warsztat online.
- Asynchronicznym, w którym osoby biorące udział w procesie robią coś wspólnie, ale niekoniecznie w tym samym czasie. Przykładem może być zadanie pytania na forum i otrzymanie odpowiedzi (zazwyczaj z jakimś opóźnieniem).
- Samodzielnej nauki, w którym uczestnik szkolenia pracuje samodzielnie, niezależnie od innych uczestników procesu.
Każdy z tych trybów ma swoje zalety i wady, i pozwala lepiej lub gorzej realizować cele szkoleniowe. Tryb synchroniczny to energia pracy grupowej, duża mobilizacja, integracja, ale wymaga zebrania wszystkich osób w tym samym czasie i skazuje wszystkich na to samo tempo pracy. Tryb asynchroniczny to duża efektywność i elastyczność czasowa, ale interakcje pomiędzy uczestnikami procesu odbywają się z opóźnieniem, które może obniżać tempo uczenia się. Tryb samodzielnej nauki to możliwość uczenia się we własnym tempie, brak konieczności zbierania grupy szkoleniowej, ale też brak interakcji z innymi i wsparcia trenerskiego.
W praktyce procesy rozwojowe zwykle łączą aktywności z różnych trybów. W najprostszym przypadku może to być wzbogacenie warsztatu szkoleniowego o treści szkoleniowe dostępne po warsztacie. W bardziej złożonych jest to proces zbudowany ze starannie dobranych aktywności w różnych trybach. Ich dobór wymaga wiedzy o tym, jak poszczególne tryby wpływają na realizację celów szkoleniowych.
Pracownik w roli metodyka powinien mieć orientację i być biegły w wykorzystaniu poszczególnych trybów w odniesieniu do potrzeb projektu. Powinien również znać specyfikę trybów, zalety i wady, żeby świadomie dobierać tryb do realizacji celów szkolenia.
Wskazówki praktyczne:
- W procesie badania potrzeb zorientuj się, czy nie ma przeciwwskazań ograniczających możliwość użycia niektórych trybów.
- Weź pod uwagę główne i typowe aktywności swojego szkolenia i zastanów się, dlaczego realizowane są w określonym trybie i jakie to ma wady i zalety.
- Przemyśl, czy nie zyskałyby one na realizacji w innym trybie lub wprowadzeniu elementów z innych trybów uczenia.
- Pomyśl o opcjonalnych usługach, które poprzez wprowadzenie aktywności w innych trybach mogą polepszyć proces rozwojowy.
Świadome wykorzystanie różnorodnych form
Zbuduj swój katalog form i metod szkoleniowych i go rozwijaj. Wykorzystuj optymalne formy do efektywnego osiągnięcia celów.
Olbrzymie spektrum metod i form szkoleniowych dostępnych w edukacji cyfrowej pozwala tworzyć szkolenia, które skutecznie angażują osoby uczące się i osiągają cele szkoleniowe. Im większą liczbą form dysponuje projektant szkolenia i im lepiej je zna, tym łatwiej mu osiągnąć założone cele i zrobić dobre szkolenie.
Sprawne wykorzystanie różnych metod i form wymaga świadomości tego, jak one działają, do czego się dobrze nadają, jakie cele realizują najlepiej, w jakich warunkach można ich użyć. Są metody, które świetnie się sprawdzą w wyjaśnianiu koncepcji, inne lepiej się sprawdzą przy uczeniu umiejętności. Metodyk powinien znać różne metody i formy, a także swobodnie się nimi posługiwać. Powinien przy tym śledzić rozwój rozwiązań dostępnych w branży, bo tempo rozwoju nowych metod jest duże.
Dość istotną rzeczą jest odróżnianie metod i formatów metodycznych od formatów technicznych. Jeden środek techniczny może pozwolić zrealizować różne zadania metodyczne – na przykład możliwość umieszczenia w szkoleniu nagrania wideo może pozwolić na dostarczenie uczestnikowi objaśnienia w formie wykładu, opowiedzenie historii, która wpłynie na jego postawę lub pokazanie różnego rodzaju przykładów. W drugą stronę jest podobnie: jedno zadanie metodyczne może być zrealizowane na różne sposoby, na przykład historia może być opowiedziana przez prowadzącego lub zagrana przez aktorów w materiale wideo, zapisana w postaci tekstu do czytania, nagrana w formie audio lub narysowana jako komiks. Dlatego właśnie tak ważne jest, by metodyk świadomie korzystał z potencjału metod i form oraz potrafił sugerować rozwiązania techniczne.
Wskazówki praktyczne:
- Przeglądaj blogi, grupy społecznościowe, wystąpienia na konferencjach i inne źródła, śledząc doniesienia o nowych metodach i narzędziach. Spróbuj implementować te, które uznasz za wartościowe w swojej firmie.
- Uporządkuj metody i formy, kategoryzując je na różne zastosowania. Rozważ skorzystanie z takich narzędzi jak SessionLab lub Learning Battle Cards.
- Stwórz listę formatów, które są łatwo dostępne w Twoim środowisku technicznym. Do każdego z nich dopisz, jakie formy metodyczne mogą realizować.
Projektowanie struktury szkolenia zdalnego
Zaprojektuj strukturę swojego szkolenia tak, by była logiczna i przejrzysta, i pozwoliła świadomie przejść proces uczenia się.
Struktura szkolenia to podział przebiegu procesu na logiczne części i opracowanie kolejności ich realizacji. Struktura powinna być przejrzysta i logiczna, jednak to nie oznacza, że musi być liniowa i oznaczać, że wszyscy przechodzą szkolenie tak samo. Uczestnik procesu nie powinien się gubić w realizacji szkolenia, ale może na przykład realizować różne ścieżki jego ukończenia lub skorzystania z niego w zakresie, w jakim tego potrzebuje.
Struktura szkolenia to przede wszystkim podział na części pod kątem ich produkcji i publikacji w środowisku uczenia się (np. na platformie e-learning). To swojego rodzaju mapa, która pozwala uczestnikowi nie pogubić się i zawsze wiedzieć, co jest dostępne i przewidziane w ramach szkolenia. Jest to o tyle istotne, że w edukacji cyfrowej uczestnik nie zawsze jest w bezpośrednim kontakcie z trenerem i łatwo o sytuację, w której ktoś się zgubi i nie będzie wiedział, co dalej ma robić.
Struktura szkolenia również uczy i systematyzuje. Warto rozważyć budowę struktury, która dodatkowo utrwala kluczowe elementy szkolenia na przykład poprzez staranne nazewnictwo poszczególnych części lub przyjęcie jako struktury etapów jakiegoś podejścia, którego uczymy.
Projektując strukturę szkolenia, metodyk powinien brać pod uwagę specyfikę różnych trybów zastosowanych w projekcie. Siłą rzeczy formy synchroniczne muszą mieć wyznaczone datyi czas trwania. Aktywności do realizacji w trybie własnej nauki powinny mieć przeznaczone odpowiednią ilość czasu, by ich realizacja nie wymagała pośpiechu.
Wskazówki praktyczne:
- Wykorzystuj zrozumiałe metafory, na przykład mapy i podróże, by w ciekawy i zrozumiały sposób komunikować strukturę szkolenia.
- Jeśli to, czego uczysz, ma swoje naturalne części lub etapy, to może to być podstawa do zbudowania głównych części struktury szkolenia.
- Podkreślaj nazewnictwem poszczególnych elementów struktury, ich znaczenie i wartość.
- Dla każdego elementu struktury stwórz zestaw informacji, pytań i autorefleksji ułatwiających uczestnikowi zorientowanie się, czy w swoim odczuciu ukończył etap związany z tym elementem.
- Zaproponuj formy sprawdzenia się po każdym etapie szkolenia. Pamiętaj, że tworząc aktywności sprawdzające, jednocześnie komunikujesz, co jest ważne i kluczowe dla każdego z etapów.
Projektowanie nastawione na realizację celów
Dobierając treści, aktywności i ich formy do swojego szkolenia, skup się przede wszystkim na realizacji celów, a nie proponowaniu rozwiązań efektownych, ale nie nieskutecznych.
Wraz z wejściem w edukację cyfrową edukator dostaje olbrzymi zbiór narzędzi i metod do realizacji celów szkolenia. Ma też znacząco mniejsze ograniczenia – na przykład czasowe. Łatwo w takim przypadku o zachwyt rozwiązaniami technicznymi i zgubienie z oczu prawdziwych celów szkolenia. Często w takich przypadkach powstają przeładowane, czasami bardzo efekciarskie szkolenia, które nie prowadzą do rzeczywistych celów.
Tworzenie szkolenia w edukacji cyfrowej to również sztuka eliminacji rzeczy niepotrzebnych, które przeszkadzają w realizacji celów i doboru form, które pozwolą te cele zrealizować.
Wskazówki praktyczne:
- Mając jasno określone cele w kategoriach zmiany, zadbaj o formy wspierające wdrożenie tych zmian. Dostarcz uczestnikowi szablony, listy kontrolne, możliwość skorzystania z mentoringu i inne usługi, które pomogą mu wdrożyć nowe umiejętności i wiedzę w praktykę zawodową lub życie.
- Tam, gdzie w celach szkolenia znajdują się umiejętności, zaplanuj możliwość ich przećwiczenia przez uczestników i uzyskania informacji zwrotnej. Bez ćwiczenia nie uczysz umiejętności, tylko o umiejętnościach.
- Przy każdym większym fragmencie treści rozważ skrócenie jej do rzeczy kluczowych dla osiągnięcia celów.
- Rozważ punkty sprawdzające lub refleksji uczestnika na temat kolejnej części, którą skończył. Warto przy tym podkreślić, co było kluczowe i co uczestnik powinien umieć po jej zakończeniu.
- Quizy podsumowujące powinny zawierać pytania istotne dla celów szkolenia, bo stanowią formę komunikacji celów uczestnikowi. Zadając każde pytanie quizowe, sugerujemy, że jest ono istotne z punktu widzenia procesu szkoleniowego.